Embu language
{{Short description|Bantu language spoken in Kenya}}
{{Infobox language
|name=Embu
|nativename=Kiembu
|states=Kenya
|region=Eastern Province, Embu District
|ethnicity=Aembu
|speakers={{sigfig|324,000|2}}
|date=2009 census
|ref=e18
|familycolor=Niger-Congo
|fam2=Atlantic–Congo
|fam3=Volta-Congo
|fam4=Benue–Congo
|fam5=Bantoid
|fam6=Southern Bantoid
|fam7=Bantu
|fam8=Northeast Bantu
|fam9=Thagiicu
|fam10=West Thagiicu
|fam11=Kikuyu-Embu
|dia1=Mbeere
|dia2=Embu proper
|iso3=ebu
|glotto=embu1241
|glottorefname=Embu
|guthrie=E.52
}}
Embu, also known as Kîembu, is a Bantu language of Kenya. It is spoken by the Embu people, also known as the Aembu (sg. Muembu). Speakers of the Embu language can also be found in neighboring districts/counties and in the diaspora.
The language is closely related to the Kikuyu and Kimeru languages.
Dialects
Embu has two known dialects; Mbeere (Mbere, Kimbeere) and Embu proper.{{Cite book|url=https://profiles.uonbi.ac.ke/iribe/publications/%e2%80%9c-case-harmonization-kikuyu-kiembu-and-kimbeere-phonology-and-orthography%e2%80%9d-chapte|title=The Harmonization and Standardization of Kenyan Languages: Orthography and Other Aspects|year=2012|publisher=CASAS}} Native Embu speakers can also tell apart a speaker from areas close to Mount Kenya, because they speak with a slight dialect locally called Kiruguru (Kirũgũrũ).
Sample Translations
Sample translations of words from English to Kiembu. Note: Accented characters or diacritical mark are not shown{{why|date=January 2023}} in the following two tables.
class="wikitable sortable mw-collapsible"
!English !Kiembu |
mouth
|kanyua |
eye; eyes
|ritho; metho |
head; heads
|kiongo; ciongo |
hair
|njuiri (no plural) |
tooth; teeth
|igego; magego |
tongue; tongues
|rurimi; irimi |
nose; noses
|inyiuru; manyiuru |
ear; ears
|gutu; matu |
neck; necks
|ngingo (no plural) |
hand; hands
|njara (no plural) |
throat; throats
|mumero; mimero |
breast; breasts
|nyondo |
arm; arms
|kivi;ivi |
claw; claws
|ngunyu |
nail; nails
|ngunyu |
leg; legs
|kuguru; maguru |
foot; feet
|kuguru; maguru or gitende; itende |
buttock; buttocks
|itina; matina |
belly, stomach
|nda, ivu |
navel
|ikonye |
intestines
|mara |
blood
|nthakame |
urine
|mathugumo |
bone; bones
|ivindi; mavindi |
skin
|ngothi |
wing; wings
|ithagu; mathagu |
feather; feathers
|ivuta; mavuta |
school
|cukuru |
church
|kanitha |
horn; horns
|ruvia; ivia, mvia |
tail; tails
|mukia; mikia |
human being(s)/person(s)
|mundu; andu |
man; men
|mundu murume; andu arume |
woman; women
|mutumia; atumia or mundu muka; andu aka |
husband; husbands
|muthuri; athuri |
child; children
|mwana; ciana |
name; names
|riitwa; mariitwa |
sky
|matu/iguru |
night
|utuku |
moon
|mweri |
sun
|riua |
wind
|ruvuvo |
cloud; clouds
|itu; matu |
dew
|ime |
rain
|mbura |
ground
|nthi |
sand
|muthanga |
path/road
|gacira/njira |
water
|manji or mai |
stream/river
|karunji/runji |
sweat
|nthithina |
hill/mountain
|karima/kirima |
house; houses
|nyomba |
fire
|mwaki |
firewood
|ruku (singular); nguu (plural) |
smoke
|ndogo |
ash
|muu |
knife; knives
|kaviu; tuviu |
rope; ropes
|mukanda; mikanda |
spear; spears
|itumu; matumu |
war
|mbaara |
animal; animals
|nyamu |
meat
|nyama |
dog; dogs
|ngui |
elephant; elephants
|njogu |
goat; goats
|mburi |
bird; birds
|giconi; iconi |
tortoise
|nguru |
snake
|njoka |
fish
|nthamaki |
louse; lice
|muthui; mithui |
egg; eggs
|itumbi; matumbi |
tree; trees
|muti; miti |
bark
|ikoni |
class="wikitable sortable mw-collapsible"
!English !Kiembu |
lake/sea/ocean
| iria |
lakes/seas/oceans
|maria |
leaf; leaves
|ithangu; mathangu |
root; roots
|muri; miri |
salt
|cumbi |
oil/fat
|maguta |
hunger(general)
| ng’aragu |
hunger for meat
| ngumba |
iron (metal)
|cuma |
one
|Imwe |
two
|Igiri |
three
|Ithatu |
four
|Inya |
five
|Ithano |
six
|Ithathatu or Ithanthatu |
seven
|Mugwanja |
eight
|Inyanya |
nine
|Kenda |
ten
|Ikumi |
come
|uka |
send
|tuma |
walk
|thii |
fall
|gua |
leave
|uma |
fly
|guruka |
pour
|iturura |
strike
|ringa |
bite
|ruma |
to strike
| kugoma |
wash (tr.)
|thambia |
split
|atura |
give
|va |
steal
|iia |
squeeze
|vivinya |
cultivate
|rima |
bury (tr.)
|thika |
burn (tr.)
|vivia |
eat
|ria |
drink
|nyua |
vomit I
|tavika |
vomit II
|mataviko |
suck I
|onga |
suck II
|onga |
spit (saliva)
|tua |
blow (on)
|vuva |
swell
|imba |
give birth
|ciara |
die
|kua |
kill
|uraga |
push
|tindika |
pull
|gucia |
sing
|ina |
play (game)
|thaaka |
be afraid
|itigire |
want
|enda |
say
|uga |
smell (something)
| nungira |
see
|ona |
show
|onia |
hear
|igua |
know
|menya |
count
|tara |
advice
|utaro |
advise
|taara |
Sample Phrases
class="wikitable sortable"
!English !Kiembu |
{{lang|en|How are you?}}
|{{lang|ebu|Ũvoro waku?}} or {{lang|ebu|Kũvana atĩa?}} |{{lang|ki|Ũhoro waku?}} or {{lang|ki|Kũhana atĩa?}} |{{lang|sw|Habari yako?}} or {{lang|sw|U hali gani?}} |
{{lang|en|(Please) give me some water}}
|{{lang|ebu|Mve/mva maĩ.}} or {{lang|ebu|Ngundia maĩ.}} |{{lang|ki|He maĩ.}} |{{lang|sw|Tafadhali nipe maji.}} or {{lang|sw|Naomba unipe maji.}} |
{{lang|en|How are you doing?}}
|{{lang|ebu|Wi mwaro?}} |{{lang|ki|Ũrĩ mwega?}} or {{lang|ki|Wi mwega?}} |{{lang|sw|Uko mzima?}} or {{lang|sw|U hali gani?}} |
{{lang|en|I am hungry.}}
|{{lang|ebu|Nĩ mũvũtu.}} |{{lang|ki|Ndĩ mũhũtu.}} |{{lang|sw|(Mimi) niko na njaa.}} |
{{lang|en|Help me.}}
|{{lang|ebu|Ndethia.}} |{{lang|ki|Ndeithia.}} |{{lang|sw|Nisaidie.}} |
{{lang|en|I am good.}}
|{{lang|ebu|Nĩ mwaro.}} |{{lang|ki|Ndĩ mwega.}} |{{lang|sw|Sijambo}} or {{lang|sw|Mimi mzima.}} |
{{lang|en|Are you a friend?}}
|{{lang|ebu|Wĩ mũrata?}} |{{lang|ki|Wĩ mũrata?}} |{{lang|sw|Wewe ni rafiki?}} |
{{lang|en|Bye, be blessed.}}
|{{lang|ebu|Tigwa na wega.}} or {{lang|ebu|Tigwaa na thayũ.}} |{{lang|ki|Tigwo na wega.}} or {{lang|ki|Tigwo na thaayũ.}} |{{lang|sw|Kwaheri, na ubarikiwe.}} |
{{lang|en|I love you.}}
|{{lang|ebu|Nĩngwendete.}} |{{lang|ki|Nĩngwendete.}} |{{lang|sw|(Mimi) nakupenda.}} |
{{lang|en|Come here.}}
|{{lang|ebu|Ũka ava.}} or {{lang|ebu|Ũkava.}} |{{lang|ki|Ũka haha.}} |{{lang|sw|Njoo hapa.}} |
{{lang|en|I will phone you.}}
|{{lang|ebu|Nĩngũkũvũrĩra thimũ.}} |{{lang|ki|Nĩngũkũhũrĩra thimũ.}} |{{lang|sw|Nitakupigia simu.}} |
{{lang|en|I am blessed.}}
|{{lang|ebu|Nĩmũrathime.}} |{{lang|ki|Ndĩmũrathime.}} |{{lang|sw|(Mimi) nimebarikiwa.}} |
{{lang|en|God is good.}}
|{{lang|ebu|Ngai ni mwaro.}} |{{lang|ki|Ngai ni mwega.}} |{{lang|sw|Mungu ni mwema.}} |
{{lang|en|Give me some money.}}
|{{lang|ebu|Mve mbeca.}} or {{lang|ebu|Mva mbia.}} |{{lang|ki|He mbeca.}} |{{lang|sw|Nipe pesa.}} |
{{lang|en|Stop the nonsense.}}
|{{lang|ebu|Tiga wana.}} or {{lang|ebu|Tigana na ũrimũ.}} |{{lang|ki|Tiga wana.}} |{{lang|sw|Wacha upuuzi.}} |
{{lang|en|You are educated.}}
|{{lang|ebu|Wi műthomű.}} |{{lang|ki|Wi műthomű.}} |{{lang|sw|Umeelimika (umesoma sana).}} |
References
{{reflist}}
{{Languages of Kenya}}
{{Narrow Bantu languages (Zones E–H)}}
{{Authority control}}
{{DEFAULTSORT:Embu language}}
Category:Northeast Bantu languages
{{Kenya-stub}}
{{Bantu-lang-stub}}