Mambai language (Timor)
{{Short description|Austronesian language in East Timor}}
{{distinguish|Mambai language (Cameroon)|Mambaí|Mumbai}}
{{Infobox language
|name=Mambai
|region=East Timor
|speakers= {{sigfig|131,000|2}}
|date = 2010 census
|ref=e18
|familycolor=Austronesian
|fam2=Malayo-Polynesian
|fam3=Central–Eastern
|fam4=Timoric
|fam5=Ramelaic
|fam6=
|minority=East Timor
|iso3=mgm
|glotto=mamb1306
|glottorefname=Mambae
|map=Mambai.png
|mapcaption=Distribution of Mambai mother-tongue speakers in East Timor
}}
File:Kursu portuges 1.jpg (left), Mambai language (center) and Portuguese language (right) being compared to one another.]]
Mambai, also called Mambae or Manbae, is a language spoken by the Mambai people, the second largest ethnic group in the island country of East Timor.
Geographic distribution
Mambai is one of 15 constitutionally recognized national languages. The main centers of Mambai are Ermera, Aileu, Remexio, Turiscai, Maubisse Administrative Post, Ainaro Administrative Post and Same Administrative Post. The majority of the Timorese community in Australia is native in Mambai.
Mambai used to be spoken in the area around Dili, when the Portuguese declared the city to be the capital of their colony Portuguese Timor. Therefore, the Tetum Prasa spoken in Dili is still exhibiting strong influences from its Mambai substrate.{{cite web |last1=Hull |first1=Geoffrey |title=The Languages of East Timor: Some Basic facts |url=http://www.asianlang.mq.edu.au/INL/langs.html |publisher=Instituto Nacional de Linguística |archive-url=https://web.archive.org/web/20060716034822/http://www.asianlang.mq.edu.au/INL/langs.html |archive-date=16 July 2006 |date=24 August 2004}}
Phonology
= Consonants =
class="wikitable" style="text-align:center"
! colspan="2" | |
colspan="2" |Nasal
|{{IPA link|m}} |{{IPA link|n}} | | |
---|
rowspan="2" |Plosive
!voiceless |{{IPA link|p}} |{{IPA link|t}} |{{IPA link|k}} | |
voiced
|{{IPA link|b}} |{{IPA link|d}} |{{IPA link|ɡ}} | |
colspan="2" |Fricative
|{{IPA link|f}} |{{IPA link|s}} | |{{IPA link|h}} |
colspan="2" |Trill
| |{{IPA link|r}} | | |
colspan="2" |Approximant
| |{{IPA link|l}} | | |
- {{IPA|/r, h, k/}} can also be heard as {{IPA|[ɾ, ħ, ʔ]}}.
- {{IPA|/p, k/}} can also be heard as aspirated {{IPA|[pʰ, kʰ]}}.
- {{IPA|/d/}} is also heard as a voiced post-alveolar stop {{IPA|[d̠]}}.
- {{IPA|/t/}} is slightly aspirated {{IPA|[tʰ]}} before mid and low vowels. {{IPA|/t/}} can also have an allophone {{IPA|[ts]}} when preceding high vowels.{{Cite book|last=Hull|first=Geoffrey|title=Southern Mambai|publisher=Instituto Nacional de Linguística of the Universidade Nacional Timor Lorosa'e|year=2003}}
- The plosives {{IPA|/p, b, t, d, k/}} are unreleased {{IPA|[p̚, b̚, t̚, d̚, k̚]}} in word-final position.{{harvp|Fogaça|2013}}
= Vowels =
class="wikitable" style="text-align:center"
! ! Front ! Back |
Close
|{{IPA link|i}} | |{{IPA link|u}} |
---|
Close-mid
|{{IPA link|e}} | |{{IPA link|o}} |
Open-mid
|{{IPA link|ɛ}} | |{{IPA link|ɔ}} |
Open
| |{{IPA link|a}} | |
- {{IPA|/i, u/}} can also have shortened allophones {{IPA|[ɪ, ʊ]}}.{{Cite book |author=I Nengah Sukarnyana |url=http://repositori.kemdikbud.go.id/id/eprint/3668 |title=Struktur Bahasa Mambai |author2=I Made Denes |author3=I Wayan Sudiartha |author4=Ni Wayan Sudiati |publisher=Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa |year=1997 |isbn=979-459-777-5 |location=Jakarta |via=repositori.kemdikbud.go.id |language=id |trans-title=Mambai Language Structure}}{{Cite book|last=Hull|first=Geoffrey|title=Mambai Language Manual (Ainaro dialect)|publisher=Dili: Sebastião Aparício da Silva Project.|year=2001}}
class="wikitable" style="text-align:center"
|+Diphthongs ! ! colspan="2" |Central |
align="center"
| |ai |au |
Mid
|ei |ae |ao |
---|
Dialects
Mambae can be divided into three dialects according to Fogaça (2017):{{rp|82}}
;Northwest
- Liquiça: Bazartete
- Ermera: Hatulia
- Ermera: Railaco
;Northeast-Central
- Aileu: Laulara
- Aileu: Vila Grupo
- Aileu: Liquidoe
- Ainaro: Hatu-Builico
;South
- Ainaro: Hato-Udo
- Manufahi-Same: Letefoho
- Manufahi-Same: Betano
Examples of dialectal variation in Mambae:{{harvp|Fogaça|2017}}
class="wikitable"
|+Numerals ! Numeral !! Northeast-Central !! Northwest !! South |
1
| {{lang|mgm|iid}} || {{lang|mgm|iid}} || {{lang|mgm|iid}} |
---|
2
| {{lang|mgm|ruu}} || {{lang|mgm|ruu}} || {{lang|mgm|ruu}} |
3
| {{lang|mgm|teul}} || {{lang|mgm|teul}} || {{lang|mgm|teul}} |
4
| {{lang|mgm|faat}} || {{lang|mgm|paat}} || {{lang|mgm|faat/paat}} |
5
| {{lang|mgm|liim}} || {{lang|mgm|liim}} || {{lang|mgm|liim}} |
6
| {{lang|mgm|neen}} || {{lang|mgm|hohon iid}} || {{lang|mgm|liim nai-ida}} |
7
| {{lang|mgm|hitu}} || {{lang|mgm|hohon ruu}} || {{lang|mgm|liim nai-rua}} |
8
| {{lang|mgm|ualu}} || {{lang|mgm|hoho teul}} || {{lang|mgm|liim nai-telu}} |
9
| {{lang|mgm|sia}} || {{lang|mgm|hoho paat}} || {{lang|mgm|liim nai-fata/pata}} |
10
| {{lang|mgm|saguul}} || {{lang|mgm|sakuul}} || {{lang|mgm|saguul}} |
20
| {{lang|mgm|rua nuul}} || {{lang|mgm|guul ruu}} || {{lang|mgm|(saguul) haet rua}} |
30
| {{lang|mgm|teul nuul}} || {{lang|mgm|guul teul}} || {{lang|mgm|(saguul) haet teul}} |
40
| {{lang|mgm|faat nuul}} || {{lang|mgm|guul paat}} || {{lang|mgm|(saguul) haet faat/paat}} |
50
| {{lang|mgm|lima nuul}} || {{lang|mgm|guul liim}} || {{lang|mgm|(saguul) haet liim}} |
class="wikitable"
|+Pronouns ! Pronoun !! Northeast-Central !! Northwest !! South |
1.SG
| {{lang|mgm|au}} || {{lang|mgm|au}} || {{lang|mgm|au}} |
---|
2.SG
| {{lang|mgm|iit}} || {{lang|mgm|iit}} || {{lang|mgm|iit}} |
3.SG
| {{lang|mgm|ua}} || {{lang|mgm|ua}} || {{lang|mgm|ura}} |
1.PL, inclusive
| {{lang|mgm|iit}} || {{lang|mgm|iit}} || {{lang|mgm|iit}} |
1.PL, exclusive
| {{lang|mgm|aem}} || {{lang|mgm|aem}} || {{lang|mgm|aem}} |
2.PL
| {{lang|mgm|iim}} || {{lang|mgm|iim}} || {{lang|mgm|iim}} |
3.PL
| {{lang|mgm|roo}} || {{lang|mgm|roo}} || {{lang|mgm|room}} |
class="wikitable"
|+Lexicon ! Gloss !! Northeast-Central !! Northwest !! South |
'house'
| {{lang|mgm|pada}} || {{lang|mgm|fada}} || {{lang|mgm|uum}} |
---|
'short'
| {{lang|mgm|bloko}} || {{lang|mgm|pada}} || {{lang|mgm|bada}} |
'wet'
| {{lang|mgm|broe}} || {{lang|mgm|tita}} || {{lang|mgm|era}} |
'dirty'
| {{lang|mgm|kiniri}} || {{lang|mgm|rae}} || {{lang|mgm|foer}} |
'many'
| {{lang|mgm|doto}} || {{lang|mgm|klen}} || {{lang|mgm|rini}} |
'lie (fib)'
| {{lang|mgm|bea}} || {{lang|mgm|rau}} || {{lang|mgm|halaet}} |
'eat'
| {{lang|mgm|mua}} || {{lang|mgm|muu}} || {{lang|mgm|aa}} |
'banana'
| {{lang|mgm|muka}} || {{lang|mgm|mua}} || {{lang|mgm|muu}} |
Comparison of selected body part words in Mambae dialects:{{harvp|Fogaça|2017}}
:
class="wikitable sortable"
! gloss !! Liquiça (Bazartete) !! Ermera (Hatulia) !! Ermera (Railaco) !! Aileu (Laulara) !! Aileu (Vila Grupo) !! Aileu (Liquidoe) !! Ainaro (Hatu-Builico) !! Ainaro (Hato-Udo) !! Manufahi-Same (Letefoho) !! Manufahi-Same (Betano) | ||||||||||
mouth | {{lang|mgm|gugun}} | {{lang|mgm|gugun}} | {{lang|mgm|gugun}} | {{lang|mgm|kukun}} | {{lang|mgm|kukun}} | {{lang|mgm|kukun}} | {{lang|mgm|kukun}} | {{lang|mgm|kuku}} | {{lang|mgm|kuku}} | {{lang|mgm|kuku}} |
arm | {{lang|mgm|liman}} | {{lang|mgm|liman}} | {{lang|mgm|liman}} | {{lang|mgm|niman}} | {{lang|mgm|niman}} | {{lang|mgm|lima}} | {{lang|mgm|liman}} | {{lang|mgm|lima}} | {{lang|mgm|lima}} | {{lang|mgm|lima}} |
elbow | {{lang|mgm|lima sikun}} | {{lang|mgm|liman sikun}} | {{lang|mgm|siun}} | {{lang|mgm|nima siun}} | {{lang|mgm|nima siun}} | {{lang|mgm|lima siun}} | {{lang|mgm|lima siun}} | {{lang|mgm|lima sikun}} | {{lang|mgm|lima siku}} | {{lang|mgm|lima siku}} |
shoulder | {{lang|mgm|kabaːs}} | {{lang|mgm|kabasan}} | {{lang|mgm|kabasan}} | {{lang|mgm|kabaːs}} | {{lang|mgm|kabasa}} | {{lang|mgm|kabasa}} | {{lang|mgm|kabaːs}} | {{lang|mgm|labaːs}} | {{lang|mgm|kabaːs}} | {{lang|mgm|au balaːs}} |
head | {{lang|mgm|gnutan}} | {{lang|mgm|glutan}} | {{lang|mgm|ulun}} | {{lang|mgm|ulun}} | {{lang|mgm|ulun}} | {{lang|mgm|ulun}} | {{lang|mgm|glutan}} | {{lang|mgm|ulu}} | {{lang|mgm|ulu hatu}} | {{lang|mgm|ulu}} |
headache | {{lang|mgm|gnutan baːn}} | {{lang|mgm|glutan baːn}} | {{lang|mgm|glutan baːn}} | {{lang|mgm|ulun baːn}} | {{lang|mgm|ulun baːn}} | {{lang|mgm|glutan baːn}} | {{lang|mgm|glutan baːn}} | {{lang|mgm|ulu hatusae}} | {{lang|mgm|ulu hatusae}} | {{lang|mgm|ulu hatusae}} |
hair | {{lang|mgm|ulu nɔɾan}} | {{lang|mgm|ulu laun}} | {{lang|mgm|ulun}} | {{lang|mgm|ulun lahon}} | {{lang|mgm|ulu nɔɾa}} | {{lang|mgm|ulun noran}} | {{lang|mgm|ulun}} | {{lang|mgm|ulu}} | {{lang|mgm|ulu}} | {{lang|mgm|ulu noɾa}} |
black hair | {{lang|mgm|ulu meta}} | {{lang|mgm|ulu meta}} | {{lang|mgm|ulu meta}} | {{lang|mgm|ulun meta}} | {{lang|mgm|ulu nɔɾa mɛta}} | {{lang|mgm|ulun meta}} | {{lang|mgm|ulun meta}} | {{lang|mgm|ulu meta}} | {{lang|mgm|ulu mɛta}} | {{lang|mgm|ulu laha meta}} |
flesh (human) | {{lang|mgm|ɛta lɔlon}} | {{lang|mgm|etan}} | {{lang|mgm|etan}} | {{lang|mgm|etan}} | {{lang|mgm|ɛtan}} | {{lang|mgm|etan}} | {{lang|mgm|ɛtan}} | {{lang|mgm|eta lɔlo}} | {{lang|mgm|ɛta lɔlo}} | {{lang|mgm|eta lolo}} |
heart | {{lang|mgm|hua}} | {{lang|mgm|huan}} | {{lang|mgm|huan}} | {{lang|mgm|huan}} | {{lang|mgm|huan}} | {{lang|mgm|huan}} | {{lang|mgm|huan}} | {{lang|mgm|hua}} | {{lang|mgm|hua}} | {{lang|mgm|hua}} |
back | {{lang|mgm|hɔhon tɛten}} | {{lang|mgm|hoho teten}} | {{lang|mgm|hɔhon}} | {{lang|mgm|hoho tɛten}} | {{lang|mgm|hɔhon}} | {{lang|mgm|hoho tɛten}} | {{lang|mgm|asa}} | {{lang|mgm|hɔho}} | {{lang|mgm|hɔhɔ tɛte}} | {{lang|mgm|hoho}} |
tooth | {{lang|mgm|nipan}} | {{lang|mgm|nipan}} | {{lang|mgm|nipan}} | {{lang|mgm|nifan}} | {{lang|mgm|nifan}} | {{lang|mgm|nifan}} | {{lang|mgm|nifan}} | {{lang|mgm|nipa}} | {{lang|mgm|nifa}} | {{lang|mgm|nifa}} |
finger | {{lang|mgm|lima huan}} | {{lang|mgm|lima huan}} | {{lang|mgm|lima huan}} | {{lang|mgm|nima huan}} | {{lang|mgm|lima huan}} | {{lang|mgm|lima kakun}} | {{lang|mgm|lima huan}} | {{lang|mgm|lima hua}} | {{lang|mgm|lima hua}} | {{lang|mgm|lima hua}} |
liver | {{lang|mgm|aten}} | {{lang|mgm|aten}} | {{lang|mgm|aten}} | {{lang|mgm|aten}} | {{lang|mgm|aten}} | {{lang|mgm|aten}} | {{lang|mgm|aten}} | {{lang|mgm|ate}} | {{lang|mgm|ate}} | {{lang|mgm|ate}} |
tongue | {{lang|mgm|lamalaun}} | {{lang|mgm|lamalaun}} | {{lang|mgm|lamalau}} | {{lang|mgm|lamalaun}} | {{lang|mgm|laman}} | {{lang|mgm|lamalaun}} | {{lang|mgm|lamelaun}} | {{lang|mgm|lama}} | {{lang|mgm|lama}} | {{lang|mgm|lama}} |
hand | {{lang|mgm|liman}} | {{lang|mgm|liman}} | {{lang|mgm|liman}} | {{lang|mgm|niman}} | {{lang|mgm|niman}} | {{lang|mgm|liman}} | {{lang|mgm|liman}} | {{lang|mgm|lima}} | {{lang|mgm|lima sanak}} | {{lang|mgm|lima}} |
nose | {{lang|mgm|ilu}} | {{lang|mgm|ilun}} | {{lang|mgm|ilun}} | {{lang|mgm|inun}} | {{lang|mgm|inun}} | {{lang|mgm|ilun}} | {{lang|mgm|inun}} | {{lang|mgm|ilu}} | {{lang|mgm|ilu}} | {{lang|mgm|ilu}} |
eye | {{lang|mgm|matan}} | {{lang|mgm|matan}} | {{lang|mgm|matan}} | {{lang|mgm|matan}} | {{lang|mgm|matan}} | {{lang|mgm|matan}} | {{lang|mgm|matan}} | {{lang|mgm|mata}} | {{lang|mgm|mata}} | {{lang|mgm|mata}} |
ear | {{lang|mgm|teliga}} | {{lang|mgm|tligan}} | {{lang|mgm|tliga}} | {{lang|mgm|kikan}} | {{lang|mgm|kika nɔɾan}} | {{lang|mgm|tika noɾan}} | {{lang|mgm|kikan}} | {{lang|mgm|teliga}} | {{lang|mgm|teliga}} | {{lang|mgm|teliga}} |
bone | {{lang|mgm|rui}} | {{lang|mgm|ruin}} | {{lang|mgm|ruin}} | {{lang|mgm|ruin}} | {{lang|mgm|ruin}} | {{lang|mgm|ruin}} | {{lang|mgm|ruin}} | {{lang|mgm|rui}} | {{lang|mgm|rui}} | {{lang|mgm|rui}} |
foot | {{lang|mgm|ɔen}} | {{lang|mgm|oen}} | {{lang|mgm|ɔen}} | {{lang|mgm|ɔɛn}} | {{lang|mgm|ɔɛn}} | {{lang|mgm|ɔɛn}} | {{lang|mgm|ɔɛn}} | {{lang|mgm|oe}} | {{lang|mgm|ɔɛ}} | {{lang|mgm|oɛ}} |
skin | {{lang|mgm|litan}} | {{lang|mgm|eta litan}} | {{lang|mgm|litan}} | {{lang|mgm|litan}} | {{lang|mgm|litan}} | {{lang|mgm|litan}} | {{lang|mgm|litan}} | {{lang|mgm|tia}} | {{lang|mgm|tia}} | {{lang|mgm|eta tia}} |
leg | {{lang|mgm|ɔen}} | {{lang|mgm|oen}} | {{lang|mgm|ɔen}} | {{lang|mgm|ɔɛn}} | {{lang|mgm|ɔɛn}} | {{lang|mgm|ɔɛn}} | {{lang|mgm|ɔɛn}} | {{lang|mgm|oe}} | {{lang|mgm|ɔɛ}} | {{lang|mgm|oɛ}} |
neck | {{lang|mgm|tgeun}} | {{lang|mgm|tgeun}} | {{lang|mgm|tgeun}} | {{lang|mgm|tgeun}} | {{lang|mgm|tgeun}} | {{lang|mgm|kdeun}} | {{lang|mgm|tgeu}} | {{lang|mgm|tegeu}} | {{lang|mgm|tegeu}} | |
blood | {{lang|mgm|laɾa}} | {{lang|mgm|laɾa}} | {{lang|mgm|laɾa}} | {{lang|mgm|laɾan}} | {{lang|mgm|laɾa}} | {{lang|mgm|lalan}} | {{lang|mgm|laɾan}} | {{lang|mgm|laːr}} | {{lang|mgm|lara}} | {{lang|mgm|laːr}} |
References
{{reflist}}
Further reading
- Geoffrey Hull, Celestino de Araújo, and Benjamim de Araújo e Corte-Real, [https://books.google.com/books?id=qbVkAAAAMAAJ Mambai Language Manual: Ainaro dialect], Sebastião Aparício da Silva Project, 2001.
- Alexandra Y. Aikhenvald and Robert M. W. Dixon (eds), [https://books.google.com/books?id=_BFukfHHeyYC&pg=PA163 Grammars in contact: a cross-linguistic typology], Oxford University Press, 2006, Chapter 6.
- {{Cite thesis |last=Fogaça |first=Helem Andressa de Oliveira |title=Estudo fonético e fonológico do mambae de Same: uma língua de Timor-Leste |date=2013 |degree=Master's |publisher=Universidade de Brasília |url=http://repositorio.unb.br/bitstream/10482/12959/1/2013_HelemAndressaOliveiraFogaca.pdf |language=pt}}
- {{Cite thesis |last=Fogaça |first=Helem Andressa de Oliveira |title=O ecossistema fundamental da língua Mambae: aspectos endoecológicos e exoecológicos de uma língua austronésia de Timor-Leste |date=2017 |degree=Doctoral |publisher=Universidade de Brasília |url=https://repositorio.unb.br/handle/10482/31396 |language=pt}}
External links
- [https://web.archive.org/web/20120324100257/http://www.freewebs.com/jpesperanca/textoslindos.htm John 8,1-11 in Mambai]
- Kaipuleohone's materials include Robert Blust's written notes on Mambai
{{Central Malayo-Polynesian languages}}
{{Languages of East Timor}}