Urakhi dialect

{{short description|Dialect of North Dargwa}}

{{Infobox language

| name = Urakhi

| familycolor = caucasian

| nativename = {{lang|dar|хӀурхъила лугъат}}
{{lang|dar|къаьба}}

| altname = Qaba, Khyurkili

| fam1 = Northeast Caucasian

| fam2 = Dargin

| fam3 = North-Central

| fam4 = North Dargwa

| speakers = 35,000 in traditional areas

| pronunciation = {{IPA|[ħuˁrqila luʁat]}}
{{IPA|[ɢæβa]}}

| date = 2002

| script = Cyrillic (Uslar)

| ethnicity = Urakhi Dargins

| states = Russia

| region = Dagestan

| glotto = urax1238

| mapcaption = {{legend inline|#bde2e8|North Dargwa}}, with Urakhi at the lower right of the section

| map = Dargwa_map_%28Koryakov%29_2021.png

| isoexception = dialect

| stand1 = Literary Dargwa

}}

Urakhi (also Khyurkili){{Cite book |last=Усларъ |first=П. К. |author-link=Peter von Uslar |url=https://publ.lib.ru/PODVAL/RUS/_BIB/_%D0%E0%E7%ED%EE%E5/Uslar_P_K_Etnografiya_Kavkaza_05_1892.pdf |title=Khyurkilinskiy yazyk |date=1892 |publisher=Изданіе Управленія Кавказскаго Учебнаго Округа |location=Тифлисъ |script-title=ru:Хюркилинский язык}} is a dialect of North Dargwa spoken by around 35,000 people{{Cite book |url=https://bigenc.ru/linguistics/text/1941121 |title=Bolʹshai︠a︡ rossiĭskai︠a︡ ėnt︠s︡iklopedii︠a︡ |date=2004 |publisher=Nauchnoe izdatelstvo "Bolʹshai︠a︡ rossiĭskai︠a︡ ėnt︠s︡iklopedii︠a︡" |isbn=978-5-85270-320-0 |editor-last=Osipov |editor-first=I︠U︡ S. |location=Moskva |language=ru |chapter=Darginskie Jazyki |script-chapter=ru:ДАРГИ́НСКИЕ ЯЗЫКИ́ |oclc=ocm57660759 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230110091138/https://bigenc.ru/linguistics/text/1941121 |archive-date=January 10, 2023}} in Sergokalinsky District, the northern portions of Akushinsky District and in the villages of Gerga and {{Ill|Krasnopartizansk, Republic of Dagestan|lt=Krasnopartizansk|ru|Краснопартизанск (Дагестан)}} in Kayakentsky District. Along with the Aqusha dialect, it formed the basis for the literary Dargwa language.

Phonology

Urakhi does not have vowel length or consonant gemination, in contrast with other varieties. The affricates {{IPAblink|d͡ʒ}} and {{IPAblink|d͡z}} are also preserved, in contrast with Tsudaqar and related varieties. The system of phonemic fortis and lenis has been lost, in accordance with the related Aqusha dialect, replaced by the corresponding voiced consonants.{{Cite encyclopedia |title=Ла́кско-дарги́нские языки́ |encyclopedia=Лингвистический энциклопедический словарь |url=https://tapemark.narod.ru/les/251c.html |isbn=5-85270-031-2}}

Orthography

Urakhi was one of the bases for the literary Dargwa language, along with Aqusha. Peter von Uslar created an orthography for Urakhi in 1892 in his grammar.

style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF"

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |а

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |ӕ

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |в

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |ԝ

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |г

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |ӷ

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |гᷱ

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |д

style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |е

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |ж

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |ђ

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |з

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |ӡ

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |һ

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |14x14px

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |14x14px

style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |і

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |ј

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |к

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |қ

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |14x14px

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |кᷱ

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |л

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |м

style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |н

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |о

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |п

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |ԥ

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |ԛ

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |18x18px

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |р

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |с

style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |т

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |ҭ

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |у

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |х

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |ц

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |16x16px

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |ч

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |14x14px

style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |ш

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |

| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" |

|

|

References