Circassian languages
{{Short description|Subdivision of the Northwest Caucasian language family}}
{{Infobox language family
|name = Circassian
|altname = Cherkess
|ethnicity = Circassians, Cherkesogai
|region = North Caucasus
|familycolor = Caucasian
|protoname = Proto-Circassian
|child1 = Adyghe
|child2 = Kabardian
|glotto = circ1239
|glottorefname=Circassian
|map = Caucasic languages.svg
|mapcaption = {{legend|#D9196D|Circassian}}
|fam1=Northwest Caucasian}}
Circassian{{Efn|({{IPAc-en|s|ɜːr|ˈ|k|æ|ʃ|ən}})}} ({{Langx|ady|Адыгабзэ}}; {{Langx|kbd|Адыгэбзэ}}), also known as Cherkess ({{IPAc-en|tʃ|ɜːr|ˈ|k|ɛ|s}} {{respelling|chur|KESS}}), is a subdivision of the Northwest Caucasian language family, spoken by the Circassian people. There are two main variants of the Circassian language, defined by their literary standards, Adyghe ({{lang|ady|кӀахыбзэ}}; also known as West Circassian) and Kabardian ({{lang|kbd|къэбэрдейбзэ}}; also known as East Circassian). The languages are highly mutually intelligible with one another, but differ to a degree where they would be considered clear-cut dialects. The earliest extant written records of the Circassian language are in the Arabic script, recorded by the Turkish traveller Evliya Çelebi in the 17th century,Papşu, Murat (2006)."[http://www.circassianworld.com/TR/Adige_Yazisi.pdf Çerkes-Adığe yazısının tarihçesi] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20131214161014/http://www.circassianworld.com/TR/Adige_Yazisi.pdf |date=December 14, 2013 }}". Nart, İki Aylık Düşün ve Kültür Dergisi, Sayı 51, Eylül-Ekim 2006. {{in lang|tr}} although the Greek and Georgian alphabets were adapted for them in ancient and medieval times.{{cite web|url=https://circassianweb.com/page/33|title=The Circassian Alphabet|website=circassianweb.com|publisher=Circassian Family Tree|access-date=24 March 2024}}
There is consensus among the linguistic community about the fact that Adyghe and Kabardian are typologically distinct languages.{{cite book|last1=Kuipers|first1=Aert H.|title=Phoneme and morpheme in Kabardian (eastern Adyghe)|date=1960|publisher=Mouton & Co.|location=The Hague|page=7|ref=Kuipers}}{{cite book|last1=Smeets|first1=Henricus Joannes|title=Studies in West Circassian phonology and morphology|date=1984|publisher=The Hakuchi Press|location=Leiden|isbn=90-71176-01-0|page=41|ref=Smeets}}{{cite journal|last1=Hewitt|first1=George|title=North West Caucasian|journal=Lingua|date=2005|volume=115|issue=1–2|page=17|doi=10.1016/j.lingua.2003.06.003|url=https://zenodo.org/record/968232|access-date=16 April 2017|ref=Hewitt05}} However, the local terms for these languages refer to them as dialects. The Circassian people call themselves {{lang|mis|адыгэ}} ({{Transliteration|mis|adyge}}; English: Adyghe) in their native language. In the southwestern part of European Russia, there is also a Federal Subject called Adygea ({{langx|ru|Адыгея}}, {{Transliteration|ru|Adygeya}}), enclaved within Krasnodar Krai, which is named after the Circassian endonym. In the Russian language, the Circassian subdivision is treated as a group of languages and called {{lang|ru|адыгские}} ({{Transliteration|ru|adygskie}}, meaning the Adyghe languages), whereas the Adyghe language is called {{lang|ru|адыгейский}} ({{Transliteration|ru|adygeyskiy}}, meaning the language of those in [the Republic of] Adygea). The terms Circassian and Cherkess are sometimes used in several languages as synonyms for the Northwest Caucasian languages in general or the Adyghe language in particular.
Circassian languages
{{cladogram
| cladogram = {{clade
| label1 = Proto-Circassian
| 1 =
{{clade
| label1 = East Circassian
| 1 =
{{clade
| 1 = Kabardian
| 2 = Besleney
}}
| label2 = West Circassian (Adyghe)
| 2 =
{{clade
| label1 = Kuban river
| 1 =
{{clade
| 1 = Temirgoy
| 2 = Abzakh
| 3 = Bzhedugh
}}
| label2 = Black Sea coast
| 2 =
{{clade
| 1 = Shapsug
| 2 = Natkhuaja
}}
}}
}}
}}
| caption = A Circassian dialects family tree.
}}
File:WIKITONGUES- Yinal speaking Adyghe and Kabardian.webm
{{tree list}}
- Circassian languages
- Adyghe language
- The Black Sea coast dialects
- Zhaney dialect
- Natukhai dialect ({{langx|ady|Нэтӏхъуаджэбзэ}}; {{Transliteration|ady|Netʼx́uajebze}})
- Shapsug dialect ({{langx|ady|Шапсыгъабзэ}}; {{Transliteration|ady|Shapsyǵabze}})
- North Shapsugs, Great Shapsugs, Kuban Shapsugs dialect ({{langx|ady|Шапсыгъэ шху}}; {{Transliteration|ady|Shapsyǵ shyxu}})
- Temirgoy-Shapsugs, Pseuşko accent ({{langx|ady|Кӏэмгуе-шапсыгъ}}; {{Transliteration|ady|Chʼemgueý-shapsyǵ}})
- South Shapsugs, Small Shapsugs, Coastal Shapsugs Black Sea Shapsugs ({{langx|ady|Шапсыгъэ-цӏыкӏу}}; {{Transliteration|ady|Shapsyǵe-tsʼykʼu}}) dialect.
- Kfar Kama dialect ({{langx|ady|Кфар Камэм ишапсыгъэбзэ}}; {{Transliteration|ady|Kfar Kamem ishapsyǵebze}}): Shapsug dialect spoken by the villagers of Kfar Kama in Israel.
- Hakuchi dialect ({{langx|ady|ХьакӀуцубзэ, Къарацхаибзэ}}; {{Transliteration|ady|Hakʼutsubze, Qaratsxaibze}})
- The Kuban river dialects
- Bzhedug dialect ({{langx|ady|Бжъэдыгъубзэ}}; {{Transliteration|ady|Bɀedyǵubze}}) : Spoken by the Circassians in Republic of Adygea and Biga.
- Temirgoy ({{langx|ady|КӀэмыгуябзэ, КӀэмгуибзэ}}; {{Transliteration|ady|Chʼemıguıyabze, Chʼemguibze}}) : Literary Adyghe. Also spoken by the Circassians in Republic of Adygea.
- Abzakh dialect ({{langx|ady|Aбдзэхабзэ}}; {{Transliteration|ady|Abźaxabze}}) : Spoken by the Circassians in Rehaniya in Israel and the Circassians in Syria from Golan Heights.
- Mamkhegh dialect
- Yegeruqway dialect
- Hatuqwai dialect
- Makhosh dialect
- Kabardian language
- Kabardian
- West Kabardian
- Kuban
- Kuban-Zelenchuk (Cherkess)
- Central Kabardian
- Baksan (Basis for the literary language)
- Malka
- Eastern Kabardian
- Terek
- Mozdok
- North Kabardian
- Mulka
- Zabardiqa (1925 until 1991 Soviet Zaparika)
- Baslaney dialect ({{langx|ady|Бэслъыныйбзэ}}; {{Transliteration|ady|Besłınıýbze}})
{{tree list/end}}
Alphabets
- Adyghe language (also known as West Circassian, {{langx|ady|КӀахыбзэ}}; {{Transliteration|ady|Kʼaxıbzə}}, {{langx|ru|Адыгейский язык}}) — The language of the west Circassian tribes: Shapsug, Abzakh, Natukhai, Bzhedug, Temirgoy. The Alphabet is based on the Temirgoy dialect. The Circassian alphabet was created in 1918 by the Kabardian linguist Naguma Shora.
class="wikitable"
|+Adyghe alphabet | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | А а | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Б б | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | В в | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Г г | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Гу гу | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Гъ гъ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Гъу гъу | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Д д |
style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Дж дж {{IPAblink|d͡ʒ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Дз дз | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Дзу дзу | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Е е | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ё ё | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ж ж | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Жъ жъ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Жъу жъу |
style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Жь жь {{IPAblink|ʑ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | З з | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | И и | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Й й | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | К к | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ку ку | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Къ къ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Къу къу |
style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Кӏ кӏ {{IPAblink|t͡ʃʼ|t͡ʃʼ/kʼ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Кӏу кӏу | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Л л | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Лъ лъ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Лӏ лӏ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | М м | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Н н | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | О о |
style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | П п {{IPAblink|p}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Пӏ пӏ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Пӏу пӏу | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Р р | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | С с | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Т т | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Тӏ тӏ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Тӏу тӏу |
style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | У у {{IPAblink|w|w/əw}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ф ф | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Х х | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ху ху | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Хъ хъ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Хъу хъу | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Хь хь | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ц ц |
style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Цу цу {{IPAblink|ʷ|t͡sʷ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Цӏ цӏ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ч ч | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Чӏ чӏ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Чъ чъ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ш ш | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Шъ шъ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Шъу шъу |
style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Шӏ шӏ {{IPAblink|ʃʼ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Шӏу шӏу | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Щ щ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ъ ъ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ы ы | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ь ь | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Э э | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ю ю |
style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Я я [jaː] | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | ӏ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | ӏу |
- Kabardian language (also known as East Circassian, {{langx|ady|Къэбэрдейбзэ}}; {{Transliteration|ady|Qeberdeýbze}}, {{langx|ru|Кабардино-черкесский}}) — The language of the east Circassian tribes : Kabarday and Baslaney. The Alphabet is based on the Kabardian dialect.
class="wikitable"
|+Kabardian alphabet | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | А а | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Э э | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Б б | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | В в | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Г г | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Гу гу | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Гъ гъ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Гъу гъу |
style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Д д {{IPAblink|d}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Дж дж | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Дз дз | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Е е | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ё ё | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ж ж | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Жь жь | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | З з |
style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | И и [jə/əj] | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Й й | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | К к | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ку ку | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Къ къ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Къу къу | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Кхъ кхъ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Кхъу кхъу |
style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Кӏ кӏ {{IPAblink|t͡ʃʼ|t͡ʃʼ}} or {{IPAblink|k|kʲʼ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Кӏу кӏу | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Л л | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Лъ лъ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Лӏ лӏ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | М м | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Н н | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | О о |
style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | П п {{IPAblink|p}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Пӏ пӏ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Р р | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | С с | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Т т | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Тӏ тӏ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | У у | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ф ф |
style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Фӏ фӏ {{IPAblink|fʼ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Х х | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ху ху | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Хъ хъ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Хъу хъу | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Хь хь | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ц ц | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Цӏ цӏ |
style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ч ч {{IPAblink|t͡ʃ}} | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ш ш | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Щ щ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Щӏ щӏ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ъ ъ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ы ы | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ь ь | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Ю ю |
style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Я я [jaː] | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | ӏ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | ӏу |
class="wikitable"
|+Dialectal letters | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Гь гь | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Кь кь | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Кӏь кӏь | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Сӏ сӏ | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | Чу чу | style="width:5em; text-align:center; padding: 3px;" | ӏь |
Sound changes
File:CircassianDialectsDifferencesEnglish3.jpg
{{See also|Proto-Circassian language}}
Sound changes between Adyghe (Temirgoy) and Kabardian:[https://www.academia.edu/27977779/%C3%87ERKES_D%C4%B0YALEKTLER%C4%B0 Aydın, Şamil Emre (2015), Çerkes Diyalektleri], {{ISBN|9786056569111}}
- Adyghe a ↔ э Kabardian: {{lang|ady|адыгабзэ}} ↔ {{lang|kbd|aдыгэбзэ}} (Adyghe); {{lang|ady|бае}} ↔ {{lang|kbd|бей}} (rich); {{lang|ady|аслъан}} ↔ {{lang|kbd|аслъэн}} (lion); {{lang|ady|къэплъан}} ↔ {{lang|kbd|къаплъэн}} (tiger); {{lang|ady|дунай}} ↔ {{lang|kbd|дуней}} (world); {{lang|ady|тхьакӀумэ}} ↔ {{lang|kbd|тхьэкӀумэ}} (ear); {{lang|ady|хьарыф}} ↔ {{lang|kbd|хьэрф}} (letter); {{lang|ady|тхьаркъо}} ↔ {{lang|kbd|тхьэрыкъуэ}} (pigeon); {{lang|ady|Ӏае}} ↔ {{lang|kbd|Ӏей}} (ugly); {{lang|ady|хьамлыу}} ↔ {{lang|kbd|хьэмбылу}} (worm); {{lang|ady|хьау}} ↔ {{lang|kbd|хьэуэ}} (no)
- Adyghe ы ↔ э Kabardian: {{lang|ady|ны}} ↔ {{lang|kbd|анэ}} (mother)
- Adyghe э ↔ ы Kabardian: {{lang|ady|хъэдэн}} ↔ {{lang|kbd|хъыдан}} (lilac)
- Adyghe а ↔ ы Kabardian: {{lang|ady|Ӏахьыл}} ↔ {{lang|kbd|Ӏыхьлы}} (cloth)
- Adyghe и ↔ ы Kabardian: {{lang|ady|мэлэӀич}} ↔ {{lang|kbd|мэлэӀыч}} (angel)
- Adyghe ы ↔ и Kabardian: {{lang|ady|сабый}} ↔ {{lang|kbd|сабий}} (child)
- Adyghe ы ↔ е Kabardian: {{lang|ady|жъэжъый}} ↔ {{lang|kbd|жьэжьей}} (kidney); {{lang|ady|дэжъый}} ↔ {{lang|kbd|дэжьей}} (hazelnut)
- Adyghe ц ↔ дз Kabardian: {{lang|ady|цэ}} ↔ {{lang|kbd|дзэ}} (tooth); {{lang|ady|цыгъо}} ↔ {{lang|kbd|дзыгъуэ}} (mouse); {{lang|ady|пцэжъый}} ↔ {{lang|kbd|бдзэжьей}} (fish); {{lang|ady|уцы}} ↔ {{lang|kbd|удзы}} (grass)
- Adyghe цу ↔ в Kabardian: {{lang|ady|цу}} ↔ {{lang|kbd|вы}} (ox); {{lang|ady|цуакъэ}} ↔ {{lang|kbd|вакъэ}} (shoe); {{lang|ady|цунды}} ↔ {{lang|kbd|вынд}} (raven); {{lang|ady|цунды}} ↔ {{lang|kbd|вынд}} (raven); {{lang|ady|цуабзэ}} ↔ {{lang|kbd|вабдзэ}} (ploughshare)
- Adyghe ч ↔ ж Kabardian: {{lang|ady|чэмы}} ↔ {{lang|kbd|жэм}} (cow); {{lang|ady|чъыгы}} ↔ {{lang|kbd|жыг}} (tree); {{lang|ady|чэщы}} ↔ {{lang|kbd|жэщ}} (night); {{lang|ady|чылэ}} ↔ {{lang|kbd|жылэ}} (village, settlement); {{lang|ady|пчъын}} ↔ {{lang|kbd|бжын}} (to count); {{lang|ady|чъэн}} ↔ {{lang|kbd|жэн}} (to run)
- Adyghe ч ↔ дж Kabardian: {{lang|ady|чэтыу}} ↔ {{lang|kbd|джэду}} (cat); {{lang|ady|чэты}} ↔ {{lang|kbd|джэд}} (chicken); {{lang|ady|апч}} ↔ {{lang|kbd|абдж}} (glass)
- Adyghe ч ↔ щ Kabardian: {{lang|ady|пачъыхь}} ↔ {{lang|kbd|пащтыхь}} (king); {{lang|ady|гъучӏы}} ↔ {{lang|kbd|гъущӏ}} (iron); {{lang|ady|упчӏэ}} ↔ {{lang|kbd|упщӏэ}} (question); {{lang|ady|чыӏу}} ↔ {{lang|kbd|щӏыӏу}} (button); {{lang|ady|чъыӏэ}} ↔ {{lang|kbd|щӏыӏэ}} (cold); {{lang|ady|пчэдыжьы}} ↔ {{lang|kbd|пщэдджыжь}} (morning)
- Adyghe дз ↔ з Kabardian: {{lang|ady|хъырбыдз}} ↔ {{lang|kbd|хъарбыз}} (watermelon)
- Adyghe дж ↔ ж Kabardian: {{lang|ady|баджэ}} ↔ {{lang|kbd|бажэ}} (fox); {{lang|ady|лъэмыдж}} ↔ {{lang|kbd|лъэмыж}} (arch, bridge); {{lang|ady|аджал}} ↔ {{lang|kbd|ажал}} (death); {{lang|ady|хьаджыгъэ}} ↔ {{lang|kbd|хьэжыгъэ}} (flour); {{lang|ady|лъэгуанджэ}} ↔ {{lang|kbd|лъэгуажьэ}} (knee); {{lang|ady|къуаджэ}} ↔ {{lang|kbd|къуажэ}} (village)
- Adyghe жь ↔ з Kabardian: {{lang|ady|ежь}} ↔ {{lang|kbd|езы}} (him, itself)
- Adyghe жъ ↔ жь Kabardian: {{lang|ady|жъы}} ↔ {{lang|kbd|жьы}} (old); {{lang|ady|бжъэ}} ↔ {{lang|kbd|бжьэ}} (bowl, horn, slander); {{lang|ady|жъэн}} ↔ {{lang|kbd|жьэн}} (to fry, to grill)
- Adyghe ж ↔ жь Kabardian: {{lang|ady|бжыхьэ}} ↔ {{lang|kbd|бжьыхьэ}} (autumn); {{lang|ady|жакӀэ}} ↔ {{lang|kbd|жьакӀэ}} (beard); {{lang|ady|бжыдзэ}} ↔ {{lang|kbd|бжьыдзэ}} (flea); {{lang|ady|жэ}} ↔ {{lang|kbd|жьэ}} (mouth)
- Adyghe жъу ↔ в Kabardian: {{lang|ady|жъуагъо}} ↔ {{lang|kbd|вагъо}} (star); {{lang|ady|зэжъу}} ↔ {{lang|kbd|зэвы}} (narrow); {{lang|ady|ӏужъу}} ↔ {{lang|kbd|ӏувы}} (wide); {{lang|ady|гъэжъон}} ↔ {{lang|kbd|гъэвэн}} (to boil)
- Adyghe ш ↔ щ Kabardian: {{lang|ady|нашэ}} ↔ {{lang|kbd|нащэ}} (melon)
- Adyghe щ ↔ ш Kabardian: {{lang|ady|щэ}} ↔ {{lang|kbd|шэ}} (milk); {{lang|ady|щай}} ↔ {{lang|kbd|шай}} (tea); {{lang|ady|щыгъу}} ↔ {{lang|kbd|шыгъу}} (salt); {{lang|ady|ахъщэ}} ↔ {{lang|kbd|ахъшэ}} (fund, money); {{lang|ady|щэбзащ}} ↔ {{lang|kbd|шабзэ}} (arrow); {{lang|ady|щыды}} ↔ {{lang|kbd|шыд}} (donkey); {{lang|ady|щынагъо}} ↔ {{lang|kbd|шынагъуэ}} (fear); {{lang|ady|щыбжьый}} ↔ {{lang|kbd|шыбжий}} (black pepper); {{lang|ady|щэджагъо}} ↔ {{lang|kbd|шэджагъуэ}} (noon)
- Adyghe шъ ↔ щ Kabardian: {{lang|ady|шъабэ}} ↔ {{lang|kbd|щабэ}}; {{lang|ady|шъхьэ}} ↔ {{lang|kbd|щхьэ}} (head); {{lang|ady|шъынэ}} ↔ {{lang|kbd|щынэ}} (lamp); {{lang|ady|дышъэ}} ↔ {{lang|kbd|дыщэ}} (gold); {{lang|ady|пшъашъэ}} ↔ {{lang|kbd|пщащэ}} (girl); {{lang|ady|мышъэ}} ↔ {{lang|kbd|мыщэ}} (bear); {{lang|ady|псэушъхь}} ↔ {{lang|kbd|псэущхьэ}} (animal); {{lang|ady|шъэ}} ↔ {{lang|kbd|ща}} (100)
- Adyghe шӀ ↔ щӀ Kabardian: {{lang|ady|шӀын}} ↔ {{lang|kbd|щӀын}} (to do); {{lang|ady|шӀэн}} ↔ {{lang|kbd|щӀэн}} (to know); {{lang|ady|гъашӀэ}} ↔ {{lang|kbd|гъащӀэ}} (life); {{lang|ady|пшӀы}} ↔ {{lang|kbd|пщӀы}} (ten)
- Adyghe кӀ ↔ щӀ Kabardian: {{lang|ady|кӀэ}} ↔ {{lang|kbd|щӀэ}} (new); {{lang|ady|кӀалэ}} ↔ {{lang|kbd|щӀалэ}} (young-man); {{lang|ady|мэгыкӀэ}} ↔ {{lang|kbd|мэгыщӀэ}} (to launder, to wash); {{lang|ady|тӀэкӀын}} ↔ {{lang|kbd|тӀэщӀын}} (to go off on); {{lang|ady|икӀыӀу}} ↔ {{lang|kbd|ищӀыӀу}} (above); {{lang|ady|макӀэ}} ↔ {{lang|kbd|мащӀэ}} (few); {{lang|ady|хьакӀэ}} ↔ {{lang|kbd|хьэщӀэ}} (guest); {{lang|ady|ӀункӀыбзэ}} ↔ {{lang|kbd|ӀунщӀыбз}} (key)
- Adyghe шъу ↔ ф Kabardian: {{lang|ady|шъоу}} ↔ {{lang|kbd|фо}} (honey); {{lang|ady|шъуз}} ↔ {{lang|kbd|фыз}} (wife); {{lang|ady|ешъон}} ↔ {{lang|kbd|ефэн}} (to drink); {{lang|ady|уашъо}} ↔ {{lang|kbd|уафэ}} (sky); {{lang|ady|уцышъо}} ↔ {{lang|kbd|удзыфэ}} (green); {{lang|ady|къашъо}} ↔ {{lang|kbd|къафэ}} (dance); {{lang|ady|шъо}} ↔ {{lang|kbd|фэ}} (color, skin, you (plural)); {{lang|ady|шъо}} ↔ {{lang|kbd|фэ}} (color, skin, you (plural)); {{lang|ady|нэшъу}} ↔ {{lang|kbd|нэф}} (blind)
- Adyghe шӀу ↔ фӀ Kabardian: {{lang|ady|шӀу}} ↔ {{lang|kbd|фӀы}} (well, good); {{lang|ady|машӀо}} ↔ {{lang|kbd|мафӀэ}} (fire); {{lang|ady|шӀуцӀэ}} ↔ {{lang|kbd|фӀыцӀэ}} (black); {{lang|ady|шӀомыкӀы}} ↔ {{lang|kbd|фӀамыщӀ}} (coal); {{lang|ady|ошӀу}} ↔ {{lang|kbd|уэфӀ}} (weather); {{lang|ady|ӏэшӀу}} ↔ {{lang|kbd|ӏэфӀ}} (sweet); {{lang|ady|шӀошӏын}} ↔ {{lang|kbd|фӀэщын}} (sweet)
- Adyghe ф ↔ ху Kabardian: {{lang|ady|фыжьы}} ↔ {{lang|kbd|хужьы}} (white); {{lang|ady|Ӏофы}} ↔ {{lang|kbd|Ӏуэху}} (work, job); {{lang|ady|мафэ}} ↔ {{lang|kbd|махуэ}} (day); {{lang|ady|гъэмафэ}} ↔ {{lang|kbd|гъэмахуэ}} (summer); {{lang|ady|цӀыфы}} ↔ {{lang|kbd|цӀыху}} (person); {{lang|ady|фабэ}} ↔ {{lang|kbd|хуабэ}} (hot); {{lang|ady|фае}} ↔ {{lang|kbd|хуей}} (want, need); {{lang|ady|фэд}} ↔ {{lang|kbd|хуэд}} (like); {{lang|ady|нэфы}} ↔ {{lang|kbd|нэху}} (light); {{lang|ady|нартыф}} ↔ {{lang|kbd|нартыху}} (maize); {{lang|ady|фэгъэгъун}} ↔ {{lang|kbd|хуэгъэгъун}} (to forgive); {{lang|ady|фэгъэгъун}} ↔ {{lang|kbd|хуэгъэгъун}} (to forgive); {{lang|ady|бжьыныф}} ↔ {{lang|kbd|бжьыныху}} (garlic); {{lang|ady|бзылъфыгъэ}} ↔ {{lang|kbd|бзылъхугъэ}} (woman)
- Adyghe хь ↔ хъ Kabardian: {{lang|ady|нахь}} ↔ {{lang|kbd|нэхъ}} (more); {{lang|ady|шынахьыкӏ}} ↔ {{lang|kbd|шынэхъыщӏ}} (younger brother); {{lang|ady|шынахьыжъ}} ↔ {{lang|kbd|шынэхъыжь}} (older brother)
- Adyghe къ ↔ кхъ Kabardian: {{lang|ady|къэ}} ↔ {{lang|kbd|кхъэ}} (grave)
- Adyghe къу ↔ кхъу Kabardian: {{lang|ady|къуае}} ↔ {{lang|kbd|кхъуей}} (cheese); {{lang|ady|къужъы}} ↔ {{lang|kbd|кхъужь}} (pear); {{lang|ady|къухьэ}} ↔ {{lang|kbd|кхъухь}} (ship)
- Adyghe т ↔ д Kabardian: {{lang|ady|тэ}} ↔ {{lang|kbd|дэ}} (we); {{lang|ady|тамэ}} ↔ {{lang|kbd|дамэ}} (shoulder); {{lang|ady|тамыгь}} ↔ {{lang|kbd|дамыгъэ}} (stamp, letter); {{lang|ady|тыгъужъы}} ↔ {{lang|kbd|дыгъужь}} (wolf); {{lang|ady|тыгъуас}} ↔ {{lang|kbd|дыгъуасэ}} (yesterday); {{lang|ady|ты}} ↔ {{lang|kbd|адэ}} (father); {{lang|ady|тыжьыны}} ↔ {{lang|kbd|дыжьын}} (silver); {{lang|ady|такъикъ}} ↔ {{lang|kbd|дакъикъэ}} (minute); {{lang|ady|атакъэ}} ↔ {{lang|kbd|адакъэ}} (rooster, cock); {{lang|ady|хатэ}} ↔ {{lang|kbd|хадэ}} (garden); {{lang|ady|псычэт}} ↔ {{lang|kbd|псыджэд}} (duck); {{lang|ady|тхьаматэ}} ↔ {{lang|kbd|тхьэмадэ}} (leader, boss)
- Adyghe п ↔ б Kabardian: {{lang|ady|панэ}} ↔ {{lang|kbd|банэ}} (thorn); {{lang|ady|пытэ}} ↔ {{lang|kbd|быдэ}} (hard); {{lang|ady|пчэны}} ↔ {{lang|kbd|бжэн}} (goat); {{lang|ady|пыи}} ↔ {{lang|kbd|бий}} (enemy); {{lang|ady|непэ}} ↔ {{lang|kbd|нобэ}} (today); {{lang|ady|пчъын}} ↔ {{lang|kbd|бжын}} (to count)
- Adyghe м ↔ н Kabardian: {{lang|ady|мамун}} ↔ {{lang|kbd|номин}} (monkey)
- Adyghe н ↔ Ø Kabardian: {{lang|ady|гъунджэ}} ↔ {{lang|kbd|гъуджэ}} (mirror)
- Adyghe -Ø ↔ -р Kabardian: {{lang|ady|Ӏехы}} ↔ {{lang|kbd|Ӏехыр}}; {{lang|ady|сӀехы}} ↔ {{lang|kbd|сӀехыр}}; {{lang|ady|тӀехы}} ↔ {{lang|kbd|тӀехыр}}
- Adyghe -Ø ↔ -щ Kabardian: {{lang|ady|тӀыгъ}} ↔ {{lang|kbd|тӀыгъщ}}
- Adyghe Ø- ↔ и- Kabardian: {{lang|ady|джыри}} ↔ {{lang|kbd|иджыри}} (yet)
Ergative–absolutive
In the following example, we demonstrate an ergative–absolutive case marking system while using the same verb "break" in both intransitive and transitive forms:
class="wikitable"
! colspan="7" align="center" | Ergative language |
Sentence:
| colspan="2" | ӏанэр мэкъутэ. | | colspan="3" | Лӏым ӏанэр екъутэ. |
---|
Word:
| ӏанэ-р | мэкъутэ | | Лӏым | ӏанэр | екъутэ |
Gloss:
| The table-ABS | breaks | | The man-ERG | the table-ABS | breaks |
Function:
| S | VERBintrans | | A | O | VERBtrans |
Translation:
| colspan="2" | "The table breaks." | | colspan="3" | "The man breaks the table." |
Here, "table" has the absolutive case mark -р /-r/ while "man" has the ergative case mark -м /-m/. We also have the verb "break" in intransitive form "мэкъутэ" and transitive form "екъутэ". In the example above, we specifically used SOV order, but Circassian allows any order.
Loanwords
See also
{{wikivoyage|Circassian phrasebook}}
References
{{Reflist}}
{{reflist|group=lower-alpha}}
Sources
- {{Encyclopaedia Islamica|last1= Reza | first1= Enayotallah|last2=Hirtenstein|first2=Stephen|last3=Gholami|first3=Rahim|title=Cherkess (Circassian)|year=2021|url=https://doi.org/10.1163/1875-9831_isla_COM_05000081}}
Literature
{{refbegin}}
- [https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=uc1.b3917316;view=1up;seq=225 A Dictionary of the Circassian Language, in Two Parts]. By Dr. L. Loewe.
- Кумахов М. А. Адыгские языки // Языки мира. Кавказские языки. М., 1999. (in Russian)
{{refend}}
{{Northwest Caucasian languages}}
{{Languages of the Caucasus}}
{{Authority control}}